zaterdag 22 juni 2019auteur: Trouw

Na stikstofuitspraak lopen de koeien illegaal in de wei

Natuurvergunning Raad van state

Wordt de boer straks niet meer beloond, maar beboet voor de weidegang van zijn koeien?

Paniek onder boeren: ook voor het weiden van vee bij een natuurgebied hebben zij volgens de Raad van State een vergunning nodig. Minister Schouten speurt nu naarstig naar een manier om de koe in de wei te legaliseren.

Er is een convenant, er zijn coaches en er is geld: Nederland is er veel aan gelegen om koeien in de wei te zien lopen. De vorige verantwoordelijke bewindspersoon voor landbouw, PvdA-staatssecretaris Martijn van Dam, verwoordde het zo: "Koeien in de wei zijn onlosmakelijk verbonden met het Nederlandse landschap en de zuivelsector." Een wettelijke plicht om de koeien buiten te laten lopen is er niet, maar om de maatschappelijk wens te honoreren hebben boeren en zuivelfabrikanten met de politiek afspraken gemaakt: met geld en gerichte adviezen wordt de weidegang bevorderd.

In strijd met Europese regels

Maar ja, of ze nu binnen blijft of buiten loopt, een koe is met haar mest hoe dan ook een bron van stikstof. Vooral in de buurt van beschermde natuurgebieden is het daarmee oppassen. Boeren met een bedrijf in de buurt van zo'n natuurgebied hebben vanwege de stikstofuitstoot een natuurvergunning nodig voor hun werk. Ze moeten er bijvoorbeeld voor zorgen dat uit hun stal maar een beperkte hoeveelheid uitstoot vrijkomt. De uitstoot die de koeien buiten in de wei veroorzaken, hoeven boeren daarentegen niet mee te tellen bij hun vergunningaanvraag. Want: koeien in de wei zijn immers onlosmakelijk verbonden met het Nederlandse landschap - dat willen 'we'.

Dat ziet de Raad van State anders. In een nog weinig belicht onderdeel van de verstrekkende 'stikstofuitspraak' van vorige maand heeft de hoogste bestuursrechter bepaald dat weiden van vee in de buurt van een beschermd natuurgebied niet mag zonder vergunning. Dat de overheid het toestaat, is in strijd met de Europese regels.

Een schok ging door de agrarische sector. Probeert een boer eindelijk te doen wat de samenleving wil, blijkt hij in overtreding. Wordt de boer straks niet meer beloond maar juist beboet voor weidegang?

Formeel kan dat inderdaad, zei minister Schouten van Landbouw donderdagavond in de Tweede Kamer. Maar ze wil dat het weiden van vee (en bemesten van land) bij natuurgebieden weer legaal wordt. Tot die tijd wil ze ook niet dat er handhavend wordt opgetreden tegen weidende boeren. Na een gedoogbeleid voor softdrugs is er daarmee een gedoogbeleid voor de koe geboren.

Grote vraag voor iedereen is: hóe kan de minister de koe als stikstofbron legaliseren? "Dat weet niemand", zegt agrarisch jurist Franca Damen. "Maar dat een boer geen vergunning heeft, kun je hem niet verwijten. Hij doet gewoon wat altijd mocht."

"Ik weet ook geen oplossing", zegt Herman Litjens, specialist omgevingsrecht bij boerenorganisatie ZLTO. "Ik weet wel dat een koe buiten voor minder stikstof zorgt dan binnen."

Daar is de minister dan weer minder zeker van: "Technisch gezien", antwoordde ze op vragen uit de Kamer, zou je dieren beter binnen kunnen houden. "Dan kun je emissies afvangen."

Moeten boeren bang zijn dat zij erbij gelapt worden voor illegale weidegang? "Inmiddels lopen er handhavingsverzoeken tegen bedrijven met dieren in de wei", wist SGP-Kamerlid Bisschop donderdag te melden. "Ja, in Gelderland en Brabant", voegt Herman Litjens van ZLTO daaraan toe. "Ingediend door MOB."

'MOB' is de Nijmeegse milieuorganisatie Mobilisation for the Environment, die al jaren procedeert tegen het Nederlandse stikstofbeleid - en van de Raad van State gelijk heeft gekregen. "Wij zijn vóór koeien in de wei", zegt Johan Vollenbroek van MOB. "Maar wat wij willen, is dat die uitstoot wordt meegeteld."

De vrees van boeren dat de koe zonder vergunning uit de wei zal verdwijnen, noemt Vollenbroek "demagogie". Op welke manier de minister de koe dan de wei kan gunnen? "Verlaag de maximumsnelheid maar naar 100 kilometer per uur", zegt Vollenbroek. "Dat levert meer dan genoeg stikstofwinst op om de koeien buiten te laten."

Het stikstofprobleem

'Stikstofdepositie verknalt natuurgebieden' schreef ecoloog Patrick Jansen vrijdag in zijn column in deze krant. Het werkt als volgt, legde hij uit: als stikstofverbindingen, zoals ammoniak en stikstofoxiden neerslaan op bodems, reageren ze met andere stoffen en vormen zuren, die mineralen uit bodemdeeltjes losmaken en oplossen. Zulke 'bodemverwering' is een natuurlijk proces, maar de laatste jaren gaat het plots heel snel: zo'n honderd keer sneller dan van nature. Op zandbodems spoelen de mineralen weg.

Wat overblijft, zijn zure bodems met veel stikstof en bijna niets anders. Op plekken waar voorheen alleen hei groeide, verschijnen grassen, bramen en brandnetels, planten die veel stikstof verdragen. Er ontstaan mineralentekorten, waardoor op de Veluwe eikenbossen aftakelen en koolmezen flinterdunne eischalen en jongen met zwakke botjes krijgen. Insecten gaan achteruit doordat planten door het overtollige stikstof slechter eetbaar worden, wat ook insecteneters zoals vogels treft.